آیه 63 سوره زمر

لَهُ مَقالِيدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (63)

و نيز به جهت اظهار قدرت تامه خود فرمايد:

لَهُ مَقالِيدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: مر ذات الهى راست كليدهاى خزائن آسمان و زمين.

بيان:

اين كنايه است از قدرت حق سبحانه بر حفظ آسمان و زمين و مزيد دلالت بر اختصاص آن به او، چه دخالت در خزائن متصور نيست مگر كسى را كه مفاتيح آن به دست او باشد؛ پس خلاصه معنى آنكه: او مالك جميع امور علويات و سفليات است و غير او را تصرف بالذات در آن ممكن نيست.

2- ابن عباس گفته: مفاتيح آسمان و زمين، رحمت و ارزاق است‌ «2».

3- خزاين آسمان باران، و خزاين زمين گياه، و كليد اين خزاين تصرف او است، هرگاه خواهد باران فرستد و هر چه خواهد از نباتات بروياند.

«1» التوحيد، للصدوق، باب 59: نفى الجبر و التفويض ص 362 روايت 8؛ و در همين زمينه به كتاب بحار الانوار ج 5 ص 68 تا 84 مراجعه كنيد.

«2» مجمع البيان، ج 4 ص 507.

جلد 11 - صفحه 265

4- در منهج- حارث همدانى روايت نموده كه از حضرت امير المؤمنين پرسيدم:

مراد مقاليد آسمان و زمين چيست؟ فرمود: (سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر و لا حول و لا قوة الا باللّه العلى العظيم هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن له الملك و له الحمد يحيى و يميت و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شي‌ء قدير).

بعد فرمود هر كه اين كلمات را گويد حق تعالى او را شش خصلت كرامت فرمايد: 1- او را از شر ابليس نگاهدارد. 2- قنطارى به او مزد دهد كه از كوه احد گرانتر باشد. 3- او را به درجه ابرار رساند. 4- حور العين زوج او گرداند.

5- دوازده هزار ملك را فرمايد تا اين كلمات را از او شنيده بر ورقى منشور ثبت تا روز قيامت گواهى دهند. 6- ثواب تلاوت تورات و انجيل و زبور و قرآن به او مرحمت فرمايد و چنان باشد كه حج و عمره كرده باشد، و اگر در آن حال بميرد جزو شهداء باشد «1» «بشرط تقوى و عمل صالح و الا به صرف قرائت اين ثواب عظيم را ندارد».

وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ‌: و آنانكه كافر شوند به آيات خدا و شواهد قدرت، و تكبر ورزند از تمجيد و ثناى او، أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ‌: آن گروه ايشانند زيانكاران، زيرا ايمان كه سرمايه سعادت جاودانى است به سوء اختيار به كفر تبديل كردند لا جرم وبال و نكال لازم آنها و به خسران ابدى گرفتار شدند.

وَ يُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوْا بِمَفازَتِهِمْ لا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (61) اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَكِيلٌ (62) لَهُ مَقالِيدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (63) قُلْ أَ فَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجاهِلُونَ (64) وَ لَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ (65)

بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ (66)

ترجمه‌

و نجات ميدهد خدا آنانرا كه پرهيزكار شدند بسبب رستگاريشان نميرسد بايشان بدى و نه ايشان اندوهناك مى‌شوند

خدا آفريننده همه چيز است‌

جلد 4 صفحه 508

و او بر همه چيز نگهبان و كارگزار است‌

براى او است كليدهاى آسمان‌ها و زمين و آنها كه كافر شدند بآيتهاى خدا آن گروه آنها زيانكارانند

بگو آيا پس غير خدا را امر ميكنيد بمن كه بپرستم اى نادانان‌

و هر آينه بتحقيق وحى شد بتو و بآنانكه بودند پيش از تو كه اگر مشرك شوى هر آينه باطل خواهد شد عملت و هر آينه خواهى بود البته از زيانكاران‌

بلكه خدا را پس بپرست و بوده باش از شكرگزاران.

تفسير

خداوند سبحان بعد از تهديد كفار نويد داده است اهل ايمان و تقوى را بنجات از آتش جهنم براى فلاح و رستگارى ايشان در دنيا بأعمال صالحه و اجتناب از معاصى كبيره و اصرار بر صغيره و آنكه نميرسد به آنان بهيچ وجه شدّت و مكروهى و نه آنها محزون مى‌شوند در روزى كه غير آنها محزون خواهند شد و خداوند خالق تمام موجودات و نگهبان و نگهدار و متصرّف و مدبّر امور آنها است و هر كس را بمقام لايق خود خواهد رسانيد در دست او است كليدهاى خزانه‌هاى آسمانها و زمين و هر كس را بقدر قابليّت او عطا مى- فرمايد از نعمت و روزى و رحمت و كفار زيانكارانند كه نعيم بهشت را از دست داده و عذاب جهنّم را خريدارى نموده‌اند و در جوامع نقل نموده كه اهل شرك به پيغمبر صلى اللّه عليه و اله گفتند تو بعضى از خدايان ما را قبول كن ما بخداى تو ايمان مى- آوريم لذا خداوند فرموده بآنها بگو مرا امر بعبادت غير خداى يگانه ميكنيد اى نادانان و بتحقيق وحى شد بتو و ساير انبياء قبل هر يك در زمان خودش كه اگر در عبادت خداى يگانه غير او را شريك كنى عملت باطل ميگردد و قبول نخواهد شد و البته چنين كسى از زيانكاران ميباشد پس عبادت كن خدا را بدون دخالت غير و بوده باش از شكرگزاران نعم حق بر خود و خانواده‌ات و معلوم است كه خطاب به پيغمبر اكرم شده براى تأديب و تعليم امّت والا ساحت مقدّس نبوى اجلّ از احتياج باين تكاليف است چنانچه در روايت قمى ره از امام صادق عليه السّلام بيان شده و از امام باقر عليه السّلام نقل شده كه مراد آنستكه اگر با ولايت على عليه السّلام امر بولايت احدى نمائى بعد از خودت عملت باطل ميشود و از زيانكاران خواهى بود و در كافى از امام صادق عليه السّلام اينمعنى تأييد شده و آنكه مراد از بل اللّه فاعبد و كن من الشّاكرين اطاعت‌

جلد 4 صفحه 509

خدا و شكر بر آنستكه خداوند برادر و پسر عمّش را معاضد و كمك براى او قرار داد و الحمد للّه على ما انعمنا به من ولايته.

لَه‌ُ مَقالِيدُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ وَ الَّذِين‌َ كَفَرُوا بِآيات‌ِ اللّه‌ِ أُولئِك‌َ هُم‌ُ الخاسِرُون‌َ (63)

‌از‌ ‌براي‌

جلد 15 - صفحه 338

‌او‌ ‌است‌ كليدهاي‌ آسمانها و زمين‌ و كساني‌ ‌که‌ كافر شدند ‌به‌ آيات‌ الهيه‌ اينها ‌خود‌ ‌آنها‌ خاسر و زيان‌كاران‌ هستند.

لَه‌ُ مَقالِيدُ جمع‌ مقلاد ‌است‌ و نظر ‌به‌ اينكه‌ كليد ‌هر‌ بابي‌ و خزينه‌اي‌ و صندوقي‌ دو خصوصيت‌ دارد ‌هم‌ ميبندد و ‌هم‌ باز ميكند باعتبار اينكه‌ ميبندد مقاليدش‌ گويند و باعتبار اينكه‌ باز ميكند مفاتيح‌ گويند ‌پس‌ مقلاد و مفتاح‌ يك‌ معني‌ دارد بدو اعتبار و مراد رزق‌ و رحمت‌ و بلاء و نقمة ‌است‌ و تعبير بخزائن‌ ميكنند ‌که‌ ميفرمايد وَ لِلّه‌ِ خَزائِن‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ منافقون‌ آيه 7.

السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ آنچه‌ ‌از‌ آسمان‌ نازل‌ ميشود و آنچه‌ ‌از‌ زمين‌ بيرون‌ ميآيد تمام‌ ‌در‌ تحت‌ قدرت‌ ‌او‌ ‌است‌ بروي‌ ‌هر‌ ‌که‌ بخواهد ميبندد و بروي‌ ‌هر‌ ‌که‌ بخواهد باز ميكند.

وَ الَّذِين‌َ كَفَرُوا بِآيات‌ِ اللّه‌ِ ‌که‌ تمام‌ اينها ‌را‌ مستند باسباب‌ ظاهريه‌ ميدانند چه‌ نعم‌ و ارزاق‌ و توسعه‌ و چه‌ بليات‌ و تضييقات‌ و مصائب‌ و مستند بخدا نميدانند لذا تمام‌ كوشش‌ ‌آنها‌ ‌در‌ جلب‌ منافع‌ و دفع‌ مضار ‌در‌ تهيه اسباب‌ ‌آنها‌ ‌است‌ و ابدا توجه‌ بخدا ندارند.

أُولئِك‌َ هُم‌ُ الخاسِرُون‌َ زيرا تأثير كليه ‌اينکه‌ اسباب‌ تحت‌ مشيت‌ ‌او‌ ‌است‌ چه‌ بسا اشخاصي‌ ‌که‌ تمام‌ اسباب‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ فراهم‌ ‌است‌ ‌در‌ كمال‌ ضيق‌ و شدت‌ هستند و بسا اشخاصي‌ ‌که‌ دستشان‌ ‌از‌ همه اسباب‌ كوتاه‌ ‌است‌ و ‌در‌ كمال‌ توسعه‌ و راحتي‌ هستند بقول‌ مثنوي‌:

]

(آیه 63)- این آیه با ذکر توحید مالکیت خداوند بحث توحیدی آیه قبل را تکمیل کرده، می‌گوید: «کلیدهای آسمانها و زمین از آن اوست» (لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

این تعبیر معمولا کنایه از مالکیت و یا سلطه بر چیزی است، چنانکه می‌گوئیم: کلید این کار به دست فلانی است.

قرآن بعد از این جمله چنین نتیجه گیری می‌کند: «و کسانی که به آیات خداوند کافر شدند زیانکارانند» (وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ).

چرا که منبع اصلی و سر چشمه واقعی همه خیرات و برکات را رها کرده و در بیراهه‌ها سرگردان شده‌اند، از کسی که تمام کلیدهای آسمانها و زمین به دست اوست روی بر تافته و به سراغ موجودات ناتوانی رفته‌اند که مطلقا کاری از آنها ساخته نیست.